Lời mở đầu
Theo Hệ thống ngành kinh tế Việt Nam ban hành tại Quyết định số 27/2018/QĐ-TTg ngày 06 tháng 7 năm 2018, ngành Nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản (sau đây viết tắt là NLTS) là một trong 21 ngành cấp 1 thuộc hệ thống ngành kinh tế của Việt Nam và là 1 trong 3 nhóm ngành tạo nên cơ cấu ngành kinh tế quốc gia. Hằng năm, ngành Thống kê thực hiện các cuộc điều tra thống kê trong lĩnh vực NLTS nhằm thu thập thông tin tình hình sản xuất nông nghiệp phục vụ tính toán các chỉ tiêu thống kê các cấp, làm cơ sở nghiên cứu, đánh giá tình hình sản xuất của Ngành ở phạm vi cả nước và từng địa phương, phục vụ kịp thời sự lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý của các cơ quan Đảng, Nhà nước, đáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin thống kê của các tổ chức, cá nhân.
Đề tài “Nghiên cứu đề xuất nội dung chỉ tiêu thống kê nông, lâm nghiệp và thủy sản thu thập thông tin hằng năm theo phương pháp điều tra tích hợp tại Việt Nam” với mã số 2.1.5-B23-24 do Cục Thu thập dữ liệu và ứng dụng CNTT thống kê, Tổng cục Thống kê chủ trì thực hiện, sẽ cung cấp 03 nội dung: (1) Đưa ra nội dung và phân tích lý do cần xây dựng một phương án điều tra tích hợp lĩnh vực thống kê NLTS (Phương án tích hợp); (2) Căn cứ cơ sở lý luật và thực tiễn cho việc xây dựng Phương án tích hợp; (3) Đề xuất nội dung xây dựng phương án điều tra tích hợp trong lĩnh vực này.
Xây dựng phương án điều tra tích hợp trong lĩnh vực thống kê nông, lâm nghiệp và thủy sản hằng năm
Xây dựng phương án điều tra tích hợp cũng như tiến tới thực hiện điều tra tích hợp trong lĩnh vực thống kê nông, lâm nghiệp và thủy sản hằng năm nói riêng và trong lĩnh vực thống kê nói chung là nội dung đã được xác định cụ thể trong Chiến lược phát triển Thống kê Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045: "Hiện đại hóa hoạt động thu thập, xử lý và quản trị dữ liệu: Tăng cường áp dụng phương pháp luận tiên tiến, hiện đại; Đổi mới mạnh mẽ thiết kế điều tra và tổng điều tra thống kê theo hướng tích hợp các cuộc điều tra”; Và được cụ thể hóa trong Kế hoạch thực hiện Chiến lược phát triển Thống kê Việt Nam giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 tại hoạt động số “031314. Tích hợp các cuộc điều tra với đơn vị điều tra là hộ nông, lâm, thủy sản” với sản phẩm chính là phần mềm quản lý đơn vị điều tra, tích hợp các phiếu điều tra cho cùng đơn vị điều tra là hộ nông, lâm, thủy sản.
Bên cạnh đó, Nghị định số 62/2024/NĐ-CP của Chính phủ Sửa đổi, bổ sung một số điều, phụ lục của Nghị định số 94/2016/NĐ-CP ngày 01 tháng 7 năm 2016 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thống kê và Nghị định số 94/2022/NĐ-CP ngày 07 tháng 11 năm 2022 của Chính phủ quy định nội dung chỉ tiêu thống kê thuộc hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia và quy trình biên soạn chỉ tiêu tổng sản phẩm trong nước, chỉ tiêu tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nêu rõ: Số liệu GDP và GRDP của từng tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương được công bố theo kỳ quý, 6 tháng và cả năm. Theo đó, giá trị sản xuất thuộc lĩnh vực NLTS cũng cần được biên soạn theo kỳ quý, 6 tháng và cả năm. Tuy nhiên, phương án điều tra NLTS hiện nay chưa đáp ứng được việc tính toán giá trị sản xuất theo quý, ngoại trừ điều tra chăn nuôi. Các kỳ điều tra được tiến hành ở các thời điểm khác nhau, chính vì vậy việc phân bổ sản lượng theo quý chưa có cơ sở từ kết quả điều tra. Đề tài nghiên cứu điều tra tích hợp trồng trọt và chăn nuôi theo quý sẽ là cơ sở tính toán giá trị sản xuất ngành trồng trọt, phản ánh đúng hơn tình hình sản xuất tại địa phương dựa trên kết quả điều tra.
Hiện nay, việc thu thập thông tin thống kê thuộc lĩnh vực nông, lâm nghiệp và thủy sản được thực hiện theo từng nội dung riêng biệt: Trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và thủy sản. Để thu thập thông tin trong lĩnh vực thống kê nông, lâm nghiệp và thủy sản hằng năm đối với đơn vị điều tra là hộ có hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản, Tổng cục Thống kê phải triển khai thực hiện 33 kỳ điều tra, trong đó có 12 kỳ điều tra thủy sản khai thác biển tháng. Riêng điều tra cây trồng nông nghiệp và chăn nuôi là 19 kỳ, chiếm 60%. Kết quả TĐT 2016 cho thấy tỷ lệ hộ có đồng thời hoạt động trồng trọt và chăn nuôi là 70,68% trong tổng số hộ có hoạt động sản xuất nông nghiệp của cả nước. Khi áp dụng điều tra tích hợp trồng trọt và chăn nuôi theo khuyến nghị của FAO sẽ làm giảm thiểu việc liên tục phải triển khai các cuộc điều tra, nhờ vậy, tiết kiệm kinh phí, nhân lực, giảm gánh nặng trả lời cho người cung cấp thông tin.
Bên cạnh đơn vị điều tra là hộ, Tổng cục Thống kê thực hiện thu thập thông tin tình hình sản xuất NLTS đối với đơn vị điều tra là doanh nghiệp (DN), Hợp tác xã (HTX) và được thực hiện 21 kỳ điều tra trong một năm. Điều này dẫn tới tình trạng doanh nghiệp phải trả lời phiếu điều tra nhiều lần. Mặt khác, trên thực tế, nhiều DN, HTX có hoạt động sản xuất đa dạng ở nhiều lĩnh vực như trồng cây hằng năm, lâu năm, chăn nuôi, lâm nghiệp, thủy sản, chính vì vậy khi tích hợp được thông tin chung NLTS để hỏi cho kỳ điều tra hằng quý thì số lần trả lời bảng hỏi chỉ còn bốn kỳ trong một năm.
Cơ sở lý thuyết và nguyên tắc xây dựng phương án
Cơ sở lý thuyết
Trong phạm vi của đề tài, tích hợp được hiểu là một hoạt động mà ở đó cần phải kết hợp, liên hệ, huy động các yếu tố, nội dung gần và giống nhau, có liên quan với nhau của nhiều lĩnh vực để giải quyết, làm sáng tỏ vấn đề và cùng một lúc đạt được nhiều mục tiêu khác nhau.
Theo Điều 8, Luật Thống kê, Điều tra thống kê là hình thức thu thập dữ liệu, thông tin thống kê về đối tượng nghiên cứu cụ thể theo phương pháp khoa học, thống nhất được xác định trong phương án điều tra thống kê cho mỗi lần điều tra. Từ khái niệm về tích hợp và điều tra thống kê cho thấy: Điều tra thống kê tích hợp là việc liên kết các đối tượng điều tra thống kê, nội dung nghiên cứu của cùng một lĩnh vực hoặc nhiều lĩnh vực khác nhau trong cùng một phương án điều tra thống kê nhằm đạt mục tiêu chung.
Trong phạm vi đề tài “Nghiên cứu đề xuất xây dựng phương án điều tra tích hợp lĩnh vực thống kê nông, lâm nghiệp và thủy sản tại Việt Nam”, điều tra tích hợp lĩnh vực thống kê NLTS được xác định là cuộc điều tra liên kết việc thu thập thông tin thống kê trồng trọt và chăn nuôi trong cùng một cuộc điều tra; kết hợp thu thập thông tin về hoạt động NLTS của doanh nghiệp/HTX; kết hợp thu thập thông tin cơ bản và chuyên sâu.
Nguyên tắc xây dựng phương án
Phương án điều tra tích hợp trong lĩnh vực thống kê NLTS hằng năm được xây dựng đảm bảo các nguyên tắc chung của phương án điều tra thống kê nói chung và điều tra tích hợp nói riêng, cụ thể như sau:
Đảm bảo tính khả thi; Thể hiện rõ việc tích hợp thu thập thông tin đối với các chỉ tiêu thống kê trồng trọt và chăn nuôi theo đơn vị điều tra, kỳ điều tra; Chi tiết, cụ thể và toàn diện với đầy đủ nội dung từ mục đích thực hiện cuộc điều tra, phạm vi sẽ tiến hành thu thập thông tin, đối tượng, đơn vị thu thập thông tin, nội dung và cách thức triển khai đến phương pháp xử lý, tổng hợp kết quả cũng như chỉ rõ nguồn kinh phí đảm bảo cuộc điều tra được thực hiện; Nhất quán, rõ ràng, đảm bảo tất cả mọi người đều hiểu một cách thống nhất đối với toàn bộ nội dung được trình bày trong phương án; Nội dung, thông tin cần thu thập trong phương án điều tra tích hợp đáp ứng đầy đủ nhu cầu thông tin phục vụ công tác thống kê lĩnh vực nông, lâm nghiệp và thủy sản; Phương pháp thực hiện thu thập thông tin, xử lý, tổng hợp kết quả đảm bảo tính đúng đắn của phương pháp luận thống kê và phù hợp với khuyến nghị quốc tế.
Đề xuất nội dung tích hợp
Đề xuất nội dung tích hợp
Đối tượng điều tra
Đối tượng điều tra trong lĩnh vực thống kê NLTS là các loại cây trồng hằng năm, lâu năm, lâm nghiệp và các loại rừng; các loại vật nuôi và các loại thủy sản. Mỗi đối tượng điều tra được thu thập thông tin ở nhiều cuộc điều tra thống kê lĩnh vực NLTS và được thu thập thông tin khác nhau.
VD: Đối tượng điều tra là các loại cây trồng hằng năm, lâu năm được tiến hành thu thập thông tin về diện tích gieo trồng theo quy định tại phương án điều tra diện tích gieo trồng cây nông nghiệp. Đối tượng điều tra là các loại vật nuôi được tiến hành thu thập thông tin về số lượng vật nuôi tại thời điểm điều tra, sản lượng sản phẩm thịt hơi xuất chuồng, giống vật nuôi và sản phẩm không qua giết thịt của các loại gia súc, gia cầm và các loại vật nuôi khác được quy định tại các phương án điều tra theo từng thời kỳ phù hợp với thực tế điều kiện, hoàn cảnh hoạt động chăn nuôi.
Đề tài đề xuất tích hợp đối tượng điều tra thuộc lĩnh vực trồng trọt và chăn nuôi nên những đối tượng điều tra này chỉ dừng lại ở việc đề xuất tích hợp trên cùng một loại phiếu thu thập thông tin về DN có hoạt động sản xuất NLTS, thay vì thực hiện thu thập thông tin từng đối tượng riêng lẻ theo từng loại phiếu và cuộc điều tra riêng biệt.
Đơn vị điều tra
Điều tra lĩnh vực thống kê NLTS được thực hiện thu thập thông tin đối các đơn vị điều tra là xã, phường, thị trấn, thôn, ấp, bản, hộ, doanh nghiệp, hợp tác xã (sau đây gọi chung là đơn vị điều tra) có hoạt động sản xuất lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và thủy sản. Mỗi loại đơn vị điều tra được quy định cụ thể trong từng phương án điều tra.
Như vậy, cùng đơn vị điều tra có hoạt động trồng trọt và chăn nuôi nhưng lại là đơn vị điều tra được quy định ở các phương án và thu thập thông tin một lĩnh vực riêng lẻ. Tuy nhiên trên thực tế, mỗi đơn vị điều tra thường có nhiều hơn một hoạt động sản xuất lĩnh vực NLTS. Bên cạnh đó, cũng tương tự với đơn vị điều tra là DN, HTX, mỗi DN, HTX cũng có hoạt động sản xuất nhiều lĩnh vực.
Từ những phân tích và số liệu nêu trên, trong phạm vi nghiên cứu, nội dung tích hợp thu thập thông tin với đơn vị điều tra là hộ có hoạt động sản xuất trồng trọt và chăn nuôi trong cùng một mẫu phiếu điều tra của một phương án điều tra duy nhất; tích hợp thu thập thông tin đối với đơn vị điều tra là DN, HTX có hoạt động sản xuất NLTS trên cùng một mẫu phiếu điều tra và được lồng ghép thực hiện trong cuộc điều tra Doanh nghiệp do Tổng cục Thống kê tiến hành hằng quý.
Kỳ điều tra
Kỳ điều tra hay thời kỳ thu thập thông tin trong điều tra lĩnh vực thống kê NLTS hiện đang triển khai tại Tổng cục Thống kê được quy định cụ thể cho từng đơn vị, từng đối tượng điều tra khác nhau.
Kỳ điều tra thuộc lĩnh vực trồng trọt là mùa, vụ gieo trồng hoặc thu hoạch. Mùa, vụ trong lĩnh vực điều tra được quy định cụ thể đối với cây lúa và cây hằng năm khác và theo các tháng cụ thể trong năm.
Điều tra chăn nuôi quy định thời kỳ thu thập thông tin là 03 tháng trước thời điểm điều tra và được tiến hành 4 kỳ trong năm vào ngày 01/01; 01/4; 01/7; 01/10 của năm điều tra là ngày đầu tiên các quý I, II, III, IV trong năm.
Với kỳ thu thập số liệu được quy định trong các phương án điều tra thống kê lĩnh vực NLTS hiện hành, để kết quả các cuộc điều tra (trừ điều tra chăn nuôi) đảm bảo biên soạn số liệu sản phẩm NLTS theo quý, TCTK biên soạn hướng dẫn phân bổ kết quả chính thức sản lượng sản phẩm NLTS từ các kỳ điều tra mùa vụ đối với lĩnh vực trồng trọt, kỳ tháng, 6 tháng, 12 tháng theo từng quý trong năm. Qua thực tế phân tích về thời kỳ thu thập thông tin nêu trên và phạm vi nghiên cứu của Đề tài, nội dung tích hợp điều tra lĩnh vực trồng trọt với kỳ điều tra hiện hành theo mùa vụ sang tiến hành thu thập thông tin theo thời kỳ 3 tháng tương ứng với các quý I, II, III, IV trong năm./.
Tài liệu tham khảo
| Cơ sở tìm hiểu các nghiên cứu trong và ngoài nước, bao gồm: Đề tài cấp Bộ “Nghiên cứu áp dụng Chiến lược toàn cầu về tăng cường thống kê nông nghiệp của Liên Hợp Quốc vào Việt Nam” do CN. Phạm Quang Vinh làm chủ nhiệm thực hiện năm 2012 - 2013; Sổ tay hướng dẫn về Điều tra tích hợp nông nghiệp (AGRISurvey)1 do Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) xây dựng; Chiến lược Toàn cầu cải thiện Thống kê Nông nghiệp và Nông thôn (GSARS)2 do WB và FAO xây dựng; Điều tra nông nghiệp tại cơ quan thống kê quốc gia Malaysia; Điều tra nông nghiệp tích hợp tại Costa Rica3; Điều tra nông nghiệp tích hợp tại Senegal 4. |
Tài liệu tham khảo
1. https://www.fao.org/in-action/agrisurvey/what-is-agrisurvey/fr/
2. https://www.fao.org/food-agriculture-statistics/capacity-development/global-strategy/en/
3. https://www.fao.org/in-action/agrisurvey/country-work/costa-rica/en/
4. https://www.fao.org/in-action/agrisurvey/country-work/senegal/en/
Vũ Thị Hồng Hoa
Cục Thu thập dữ liệu và Ứng dụng CNTT Thống kê - TCTK