Các Hiệp định thương mại (FTA) Việt Nam tham gia đã cho thấy sức bật lớn trong lưu thông hàng hóa, đem lại tăng trưởng kim ngạch thương mại đột phá, nhất là về xuất khẩu. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp hiện nay vẫn chưa chủ động hoặc chưa được tiếp cận thông tin chi tiết về FTA nên chưa tận dụng triệt để được lợi thế, đồng thời là rào cản khiến doanh nghiệp chưa sẵn sàng tham gia vào chuỗi thương mại toàn cầu.
Hạn chế tiếp cận thông tin làm giảm cơ hội tận dụng FTA
Việt Nam hiện đang tham gia 17 Hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương, trong đó có những FTA thế hệ mới với quy mô thương mại lớn như: CPTPP, EVFTA, RCEP… Với tính chất rộng mở, nhờ tận dụng được ưu đãi của các FTA, quy mô xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam không ngừng được mở rộng, góp phần gia tăng vị thế và tầm ảnh hưởng của Việt Nam trên trường quốc tế.
Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, kể từ khi chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), tăng trưởng tổng kim ngạch thương mại hàng hóa của Việt Nam đã tăng tốc đáng kể, từ 111,3 tỷ USD năm 2007 lên đến con số kỷ lục 730,2 tỷ USD năm 2022, tăng gấp hơn 6,5 lần. Năm 2023, do ảnh hưởng của lạm phát, xung đột chính trị, suy thoái kinh tế và nhiều nguyên nhân khác, tổng kim ngạch thương mại hàng hóa của Việt Nam chỉ đạt 683 tỷ USD. Tuy giảm so với năm 2022 nhưng vẫn cao hơn các năm về trước, trong đó, kim ngạch xuất khẩu đạt 355,5 tỷ USD, cán cân thương mại nghiêng theo hướng xuất siêu 28 tỷ USD. 4 tháng đầu năm 2024, tổng kim ngạch thương mại hàng hóa đạt 238,8 tỷ USD; trong đó, xuất khẩu đạt 123,6 tỷ USD, tăng 15% so với cùng kỳ năm 2023, nhập khẩu đạt 115,2 tỷ USD, tăng 15,4% về trị giá.
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu về tăng trưởng thương mại hàng hóa kể từ khi tham gia các FTA, Việt Nam vẫn chưa thể tận dụng một cách hiệu quả nhất ưu đãi có được từ các cam kết. Theo Bộ Công Thương, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang các thị trường lớn như Liên minh châu ÂU (EU), CPTPP (Canada, Mexico), Vương quốc Anh dù tăng trưởng tích cực nhưng tỷ trọng của các thị trường này còn tương tối khiến tốn. Tại một số địa phương có ngành hàng xuất khẩu, tỷ lệ tận dụng FTA xuất khẩu sang các thị trường lớn này chưa đạt đến 10%. Tỷ lệ tận dụng ưu đãi trong cam kết của FTA của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam chưa đạt được kỳ vọng, điển hình như: Tỷ lệ tận dụng ưu đãi trong CPTPP mới chỉ đạt khoảng gần 5%, trong EVFTA đạt khoảng gần 26%, trong UKVFTA đạt khoảng gần 24%.
Việc đẩy mạnh tuyên truyền giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thông tin về các Hiệp định thương mại
Bên cạnh đó, doanh nghiệp vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vẫn chiếm tỷ trọng đa số trong các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn của Việt Nam như: Da giày, điện thoại và linh kiện, máy móc thiết bị… Doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu thực hiện gia công hoặc xuất khẩu nguyên liệu, bán thành phẩm. Việc xây dựng và định vị thương hiệu cho các mặt hàng “Made in Viet Nam” tại các thị trường khó tính của các nước tham gia FTA chưa được quan tâm đúng mức. Do hạn chế về tiếp cận thông tin, doanh nghiệp chưa chủ động tham gia thị trường quốc tế hoặc chưa đáp ứng đủ các tiêu chuẩn để hưởng ưu đãi. Số lượng doanh nghiệp xuất khẩu sang thị trường FTA còn khiêm tốn. Đặc biệt, khả năng đáp ứng, tuân thủ các yêu cầu về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm và các yêu cầu về kỹ thuật của hàng hóa xuất khẩu Việt Nam chưa cao.
Hạn chế về tiếp cận thông tin là một trong những nguyên nhân rào cản doanh nghiệp tham gia và tận dụng cơ hội từ FTA. Theo nhận định của Bộ Công Thương, công tác tuyên truyền dù được đẩy mạnh nhưng phần lớn còn chung chung, chưa tập trung vào các nội dung cụ thể được doanh nghiệp quan tâm. Theo thống kê của Bộ Công Thương, chỉ tính riêng trong năm 2022, số lượng hội nghị, hội thảo hoặc tập huấn về Hiệp định CPTPP, EVFTA, UKVFTA lên tới khoảng 347 sự kiện, bình quân 1 sự kiện/ngày được tổ chức ở các tỉnh, thành phố trên cả nước. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến thông tin về FTA thông qua kênh hội nghị, hội thảo tuy được tổ chức nhiều nhưng còn chồng chéo, trùng lặp nội dung, hình thức tuyên truyền chưa đổi mới. Các hội nghị, hội thảo chủ yếu tập trung vào trình bày của chuyên gia, ít thời lượng cho hỏi đáp chuyên sâu và chưa chú trọng nhiều tới việc chia sẻ các điển hình tốt của doanh nghiệp trong việc khai thác cơ hội từ FTA dẫn tới thiếu tập trung và hiệu quả đem lại chưa cao.
Thêm vào đó, thông tin phổ biến, tuyên truyền tại các địa phương còn mang tính chất chung chung, chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp vẫn còn thờ ơ, chưa quan tâm tìm hiểu thông tin về các FTA do cho rằng doanh nghiệp không có hoặc chưa có nhu cầu. Hoạt động xúc tiến thương mại, cập nhật thông tin cũng như kết nối thương mại tại các thị trường có chung FTA dù được đẩy mạnh hơn nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ yêu cầu của doanh nghiệp.
Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin về FTA
Để tăng cường hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với thông tin về FTA nói chung và các cam kết ưu đãi ở thị trường đối tác nói riêng, cần tiến hành thực hiện các nhóm giải pháp đồng bộ và quyết liệt.
Theo đó, thay vì tổ chức các hội nghị, hội thảo mang tính chung chung, khái quát về các FTA, cần tập trung xây dựng các nội dung mang tính chuyên đề, hướng vào các vấn đề doanh nghiệp quan tâm. Nội dung cần cụ thể, sát với thực tế như cách thức tận dụng ưu đãi, đặc biệt chú trọng tuyên truyền các nội dung về phát triển bền vững như: Lao động, môi trường… Xây dựng nội dung về đối thoại tháo gỡ những vướng mắc về cơ chế, chính sách, thủ tục của các doanh nghiệp khi tham gia các FTA mà Việt Nam đã ký kết. Đẩy mạnh hình thức đối thoại với doanh nghiệp, tăng cường chia sẻ các điển hình tốt của doanh nghiệp trong tận dụng cơ hội từ các FTA.
Ngoài ra, cần đa dạng hoạt động tuyên truyền, mở rộng hình thức tuyên truyền. Bên cạnh các hội nghị, hội thảo, xuất bản sách, ấn phẩm, cần xây dựng các hình thức tuyên truyền trực tuyến đa dạng, sinh động, rõ ràng, dễ hiểu và có giá trị chuyên môn cao.
Tăng cường phối hợp giữa các Bộ, ngành và địa phương, các Hiệp hội trong hoạt động tuyên truyền. Thống nhất đầu mối tuyên truyền, tránh tổ chức chồng chéo, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận và tìm hiểu thông tin. Đồng thời, tăng cường phối hợp giữa các Bộ, ngành với các kênh thông tin đại chúng, đặc biệt là các kênh thông tin điện tử trong việc cung cấp thông tin phù hợp cho từng nhóm đối tượng, chất lượng và kịp thời để phục vụ công tác thông tin tuyên truyền về hội nhập kinh tế quốc tế.
Đẩy nhanh việc kiện toàn và nâng cấp Cổng thông tin của Chính phủ về FTA (FTA Portal) để đây thực sự là kênh thông tin hữu ích cho doanh nghiệp, giúp kết nối doanh nghiệp với các cơ quan quản lý trung ương và địa phương trong quá trình tận dụng FTA.
Để góp phần hiện thực hóa các giải pháp kể trên, Bộ Công Thương đã báo cáo, kiến nghị và nhận được sự đồng ý của Chính phủ về việc hàng năm xây dựng Kế hoạch tuyên truyền về các Hiệp định Thương mại tự do. Theo đó, Kế hoạch tuyên truyền về các FTA năm 2024 tập trung vào các hình thức hội nghị, hội thảo, tọa đàm và tập huấn phân loại theo 10 chủ đề tập trung, gồm: (1) Xây dựng Hệ sinh thái tận dụng FTA; (2) Tuyên truyền về các nội dung liên quan phát triển bền vững theo các FTA; (3) Tuyên truyền thông tin thị trường và hướng dẫn tiếp cận thị trường FTA; (4) Tuyên truyền về các chương trình hỗ trợ riêng cho tận dụng FTA; (5) Tuyên truyền về nâng cao giá trị thương hiệu cho doanh nghiệp tại thị trường FTA; (6) Hướng dẫn các cam kết trong các FTA; (7) Tham gia chuỗi cung ứng, tăng cường kết nối với doanh nghiệp nước ngoài, doanh nghiệp FDI; (8) Đào tạo nguồn nhân lực thực thi FTA; (9) Tận dụng nguồn nhập khẩu để gia tăng tỷ lệ tận dụng FTA và (10) Phổ biến, hướng dẫn các FTA mới ký kết, phê duyệt hoặc phê chuẩn.
Kế hoạch này được xây dựng theo ý kiến chỉ đạo của Chính phủ về việc thống nhất Kế hoạch tuyên truyền trên cả nước về các FTA, giúp các cơ quan quản lý Nhà nước cấp trung ương và địa phương cũng như của các Hiệp hội, doanh nghiệp có bức tranh tổng quát về hoạt động tuyên truyền để bảo đảm tận dụng tối đa nguồn lực. Từ đó, nâng cao khả năng tiếp cận thông tin của doanh nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả tận dụng các FTA, thúc đẩy tăng trưởng giao thương, để thương mại tiếp tục khẳng định vị thế là một trong những trụ cột, góp phần vào tăng trưởng của nền kinh tế, khẳng định và nâng tầm vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế./.
Thu Hiền